Osman Bayatlı

Bergama heykelleri yazı dizimizin ikinci yazısı Bergama’da merkezi bir konumda 1990’lı yılların başında yapılmış bir büstü bulunan Osman Bayatlı hakkında.

Kimdir Osman Bayatlı? 

Eksik gördüğü her şeyi tamamlamayı kendine görev edinen bir devrimci, öğretmen, arkeolog, folklor araştırmacısı, müzeci, yazar, direnişte görev alan bir vatansever. İşte bir cümle ile ifade edemediğimiz bu kişi, tam adıyla Osman Feyzi Bayatlı 1892 yılında Manisa ilinin Kırkağaç ilçesinde dünyaya geliyor. İlk ve orta öğrenimini burada tamamladıktan sonra 1913 yılında İzmir Öğretmen okulundan mezun oluyor. 

Gazetecilik, öğretmenlik ve memleketinde muhasebe memurluğu yapıyor. Yunan Bergama’yı işgal edince, direnişe katılmak Kuvayi Milliye saflarında yer almak için İzmir’e gidiyor. Resmi görevi İzmir Sıhhiye mektebinde baş öğretmenlik oluyor.

Mustafa Kemal’in askerleri bu direnişi zaferle taçlandırdıktan sonra Osman Bayatlı’da direnişin sembollerinde biri olan Bergama’ya 1923 yılında tayin oldu. Bergama’da tanınmış ailelerinden Karaosmanoğlu ailesine mensup Payende Harputlu ile evlendi. Bu evlilikten Güngör (Aydemir) adında bir kızı oldu. Onu tek bir cümle ile anlatmak zor demiştim o Köy Enstitüleri mantığı ile hareket eden bir Cumhuriyet öğretmeniydi aynı zamanda. Sadece erkekler okula geldiği için okula kendi kızını getirerek öncülük etmiş biridir. Araştırmalarını yaptığı Bergama tarihi ve halk kültürü ile ilgili Kozak yöresinden gelen, evinde misafir ettiği Sandık Mehmet Efe kızına bölgeye özgü halk oyunlarında bir kaçını öğretmiş. Kızı Bergama Kermesi’nde ilk zeybek oynayan kız öğrenci olarak da tarihe geçmiştir. Sonrasında bu sayı artarak devam etmiştir. 

Sadece okulla yetinmeyip Bergama folklorunu kayıt altına aldı. Saz çalanları, türkü söyleyenleri, kılıç kalkan oynayanları, şifalı otları, yörede oynanan oyunları, Bergama krallık tarihini yaklaşık otuz civarında kitap yazarak kayıt altına aldı. Bayatlı Türkiye’de net sonuç almış ve başarıya ulaşmış iki büyük devrimci hareketten birinin anlayışı ile çalışmıştır. Bunlar; Kuvayi Milliye ve Köy Enstitüleri eğitim modelidir. İşte Osman Bayatlı’da henüz Köy Enstitüleri kurulmadan bu anlayışta olan ve çalışmalar yapan biriydi. Bergama’nın zeybekleri, aşıkları, dönemin yaşayan tarih abidesi olan yaşanmışlıkları aktaran yaşlı insanları, çiftçiler, din adamları ve elbette öğretmenler onun yakın arkadaşları ve sohbet eşlikçileri olmuştur. Bölgede düğünlere, eğlencelere katılır ve civar köylerin adetlerini, gelenek ve göreneklerini notlarına almıştır. Civardan topladığı tarım aletleri ve kıyafetler ile etnografya müzesinin temelini oluşturmuştur. 

Bergama’ya geldiğinde her yerden tarih fışkırdığını ve dönemin ünlü krallığının topraklarının üzerinde olduğunu fark etti. Okuldan arta kalan zamanlarda Asklepion’a çıkar, Akropol’de incelemeler yapardı. Osmanlı döneminde verilen izinden dolayı kazı çalışmaları Almanlar tarafından yürütülüyordu ve Bayatlı’da onların hep yanında yer aldı. Bergama gibi bir kültür uygarlığının sahip olduğu eserlerin korunmasında muhafızlık yaptı. Bu çalışmaların neticesinde Bergama’da bir arkeoloji müzesinin kurulmasında büyük rol oynadı. Bunda en büyük etmenlerden biri de elbette Mustafa Kemal ATATÜRK’ün öngörüsüydü. Yaptığı devrimleri yerinde incelemek için yurt gezisine çıkan ATATÜRK, 13 Nisan 1934 yılında Bergama’ya gelmiş ve müze kurulması teklifini uygun bulmuştu. Hemen harekete geçildi ve iki yıl sonra Bergama’da müze açıldı. Uygarlık tarlası adını verdiği Bergama’nın eserleri artık güvence altına alınmıştı. Müze açılışı için çalışmaların yapıldığı dönemde tayini Çeşme Numune Okuluna çıkmıştı fakat o gitmedi eserlerin başında muhafız memuru olarak kaldı. 1936 yılında müze açılınca da müdürlük görevine getirildi. 

Birçok alanda çalışmalar yapığı için 30’a yakın kitap kaleme aldı. Bunlardan bazıları;

• ‘Bergama’da Şifalı Otlar ve Lokman Hekim’
• ‘Bergama’da Efsaneler ve Adetler’
• ‘Bergama’da Folklor ve Milli Oyunlar’
• ‘Bergama’da Küplü Hamam’
• ‘Bergama Tarihinde İlkçağ Krallık Devri’
• ‘Bergama’da Köyler’
• ‘Bergama Tarihinde İlkçağ Krallık Devri’
• ‘Bergama Tarihinde Sikkeler’
• ‘Bergama Tarihinde sanat Eserleri ve Abideler’
• ‘Bergama Tarihinde Türk İslam Eserleri’
• ‘Bergama’da Karaosman Oğulları Hacı Ömerağa Oğlu’
• ‘Bergama’da Alevi gelini ve İnançları’ ve dahası…

bu çalışmaları neticesinde Alman Arkeoloji Enstitüsü kendisine fahri doktorluk ünvanı vermiştir. Ayrıca kendisinin Türk Tarih Kongresinde sunduğu bir tebliğ de bulunmaktadır. 

Genç Cumhuriyet’in devrimci kadroları halkın kültürel, sosyal ve sanatsal gelişimi için ülkenin birçok yerinde Halkevleri açıyor bunlardan biri de Bergama’da açılıyor. Osman Bayatlı bir dönem başkanlık görevinde de bulunuyor. Mustafa Kemal ATATÜRK’ün Bergama’ya gelişi ve şehrin tanıtılması yönünde sözlerinden hareketle 1937 yılında Türkiye’nin ilk yerel festivali ‘Bergama Kermesi’ doğuyor. Bayatlı, Kermes’in düzenlenmesi ve çeşitli etkinliklerin yapılaması konusunda da aktif rol alıyor. 

Takvimler 1957 yılını gösterdiğinde Osman Bayatlı yaş haddinden emekliye ayrılıyor. Buna rağmen hayata gözlerini yumduğu tarih olan 15 Nisan 1958’e kadar Bergama müzesindeki görevinden ayrılmamıştır. 

Osman Bayatlı gibi yaşadığı topraklarda kayda değer birçok iş yapmış, Mustafa Kemal ülküsü yüreğinde yer etmiş gerçek bir vatansever ve kendinden sonra gelen nesillere ilham kaynağı olmuş aydınlanmacı bir öğretmeni saygıyla ve rahmetle anıyorum.

Hamit İRİ