Tarihte İlk İsyan – Aristonikos

Bergama’yı tanımlarken kullandığımız ifadelerden biri ‘ilkler şehri’ olmasıdır. Bugün burada sizlere tarihte yaşanan ilk isyan ve direnişten ve Bergama ile özdeşleşmiş bir kişiden bahsedeceğim. Aynı zamanda bu kişinin Bergama’da heykeli bulunduğu için bu yazı heykeller serimizin üçüncü yazısıdır. Bergama’da bulunan heykel Ekin Erman ve Ferhat Furunca tarafından yapılmış olup konu ile ilgili ‘Bergama Heykelleri’ videoma yazının sonundaki bağlantıdan ulaşabilirsiniz.

Aristonikos’un babası Pergamon Kralı II. Eumenes, annesi ise Efes’li bir şarkıcı olduğu bilinmektedir. Aynı zamanda Aristonikos, II. Eumenes’in gayrimeşru oğlu, III. Attalos’un kardeşidir. Attalos (M.Ö. 138-133) vasiyetinde Bergama’yı Romalılara bıraktığını dair bir vasiyet yazıyor ve çok kısa bir süre sonra hayata gözlerini yumuyor. Aristonikos ülkenin Roma’ya kalmasına karşı çıktı ve M.Ö. 132 yılında bir ayaklanma başlattı. Aristonikos’un isyanı felsefi bir temele ve ideolojiye sahipti. Bir yandan herkesin eşit olacağı bir ‘Heliopolis’ adını verdiği ‘Güneş Ülkesi’ anlamına gelen bir ülke kurma isteğinde olan Aristonikos, diğer bir yandan da bu isyan ile Roma emperyalizmine karşı Pergamon’u korumak istiyordu.

Aristonikos, ordusuna katılacak kölelerin özgür kalacaklarını duyurmuştu. Neredeyse tüm köleler ona katıldı. Ayaklanmanın ideolojik tabanda kuramını oluşturan Kymeli düşünür Blossisus idi. Foçalılar da Aristonikos’u destekledi. Efesliler, Myndos’lular (Menderes), Sisamlılar Romalıların yanında yer aldı. Romalılar, Bergama’ya 5 kişilik bir senatör heyeti gönderdi. Ama ayaklanma bastırılamadı. Daha sonra M.Ö. 130 yılına gelindiğinde, bu defa yeni Concul Marcius Perperna komutasında ikinci bir ordu Bergama’ya geldi. Bakırçay kıyısındaki gerçekleşen savaşta Aristonikos’u yendi.

Aristonikos Roma’ya götürülüp bir zindana koyuldu. Sonrasında senato emri ile tutulduğu hücrede boğularak öldürüldü. Aristonikos öldürüldüğünde 26 yaşındaydı. Böylece dört yıllık mücadelenin ardından Aristonikos ayaklanması bastırılmış ve Pergamon Krallığı toprakları Roma’nın eline geçmiş oldu. Bergama’nın ünlü devrimcisi Aristonikos tarafından ateşlenen köle isyanı, yüz binleri harekete geçirmişse bunun nedeni, Aristonikos’un onlara ‘Güneş Ülkesi’ni vaat etmesidir. Kendi topraklarını korumaya çalışan Aristonikos’un kendinden 60 yıl kadar sonra ortaya çıkan Roma’ya isyan bayrağı açan Spartaküs kadar bilinmediğini ve neden göz ardı edildiği sorusunu sormadan edemiyor insan. 

Aristonikos’un hareketinin merkezini günümüzde İzmir’in Çiğli ilçesi civarında kalan Kuş Cenneti sınırları içerisinde bulunan  Leukai denen antik kent olarak belirlemişti. Tüm Dünyaya ilk isyanın Spartaküs olduğunu anlatanlara yanıt vermek gerek. Günümüzde bu bölgede yapılacak etkinlikler ve dahası bu direnişin beyaz perdeye aktarılıp dizi ve film yapılması Bergama’ya ve İzmir’e büyük katkı sağlayacağı düşüncesindeyim. Bu konu hakkında görüşleriniz ve önerileriniz varsa lütfen benimle iletişime geçiniz. 

Son olarak Aristonikos hakkında yazılmış iki adet kitap önermek istiyorum. İlki Hasan Malay’ın kaleme aldığı ‘HELLENİSTİK DEVİRDE PERGAMON VE ARİSTONİKOS AYAKLANMASI’,ikincisi Suat Çağlayan’ın kaleme aldığı ‘ARİSTONİKOS: UMUTLAR YARIM KALDI’

Hamit İRİ